Podstawy prezbiterianizmu cz. 7: Wyznania wiary

mar

Filip Sylwestrowicz

Nasz Kościół ma charakter konfesyjny. Poprzez to słowo¹ chcemy powiedzieć, że mamy wyznanie wiary, które jest normą lub standardem nauczania w naszej wspólnocie. Konfesja (wyznanie wiary) określa, co jest oficjalną nauką Kościoła prezbiteriańskiego. Podchodzimy do tego bardzo poważnie. Nasi pastorzy są zobowiązani do głoszenia zgodnie z treścią naszego wyznania wiary. Ta sama konfesja jest też wspólna dla wszystkich Kościołów prezbiteriańskich na całym świecie. Nie traktujemy jej tylko jako historycznego dokumentu, ale jako wciąż aktualną normę doktrynalną naszego Kościoła.

Być może niektórym nasuwa się zaraz pytanie: co z protestancką zasadą sola Scriptura (jedynie Pismo)? Czy spisane wyznanie wiary, które bądź co bądź nie jest natchnione, nie jest odejściem od tej reguły? Zasada sola Scriptura mówi jednak, że Pismo Święte jest jedynym nieomylnym oraz wystarczającym źródłem Bożego objawienia. To nie znaczy, że nie możemy się dowiedzieć czegoś o Bogu skądinąd. Każda chrześcijańska książka, która swoimi słowami wyjaśnia jakąś prawdę biblijną, przekazuje nam pośrednio prawdy objawione. Podobnie kazanie wyjaśniające doktryny zawarte w Piśmie Świętym jest źródłem, z którego możemy się dowiedzieć czegoś o Bogu. Różnica między kazaniami, literaturą chrześcijańską, wyznaniami wiary i tradycją Kościoła a Pismem Świętym polega na tym, że Biblii jako Słowu Bożemu przypisujemy nieomylność. Pozostałe rzeczy są pożyteczne, ale muszą być zawsze oceniane w świetle Słowa Bożego.

Wyznanie wiary jako standard nauczania Kościoła bywa w teologii protestanckiej nazywane „normą unormowaną” (norma normata), podczas gdy Pismo Święte jest „normą normującą” (norma normans). Innymi słowy wyznanie wiary określa właściwe nauczanie na potrzeby wspólnoty wierzących. Jego zadaniem jest określenie, co jest właściwą interpretacją Pisma Świętego. Wyznanie wiary nie jest jednak samo w sobie Bożym objawieniem i nie przypisujemy mu cechy nieomylności. Można powiedzieć, że wyznanie wiary jest dla nas normą, ponieważ wierzymy, że właściwie podsumowuje nauczanie najwyższej normy, którą jest Pismo Święte. Zbiór tekstów, które określają rozumienie wiary przyjęte przez nasz Kościół, nazywamy naszymi księgami symbolicznymi. Do grupy tej zaliczamy trzy rodzaje tekstów: symbole, wyznanie wiary oraz katechizmy.

Symbole wiary

Pierwszą grupę tekstów stanowią starożytne symbole wiary (zwane też czasem credo). Pochodzą one z pierwszych wieków historii Kościoła i wyrażają powszechną wiarę wspólną dla wszystkich chrześcijan. Nasza wspólnota przyjmuje trzy symbole: Apostolski, Nicejsko-konstantynopolitański i Atanazjański. Symbol apostolski wywodzi się z formuły wyznania wiary składanej podczas chrztu w starożytnym Kościele rzymskim oraz innych wspólnotach w zachodniej części Cesarstwa Rzymskiego. Struktura tego credo jest oparta o trzy osoby boskie, a jego znaczną część stanowi podsumowanie zbawczych wydarzeń w życiu Jezusa Chrystusa.

Podobną budowę ma bardziej rozbudowane Nicejsko-konstantynopolitańskie wyznanie wiary, którego wcześniejsza wersja została przyjęta przez Sobór w Nicei (325 r.), a ostateczny kształt uzyskało podczas Soboru Konstantynopolitańskiego I (381 r.). Ów symbol powstał w odpowiedzi na starożytny spór doktrynalny dotyczący bóstwa Jezusa Chrystusa. Ojcowie soborowi za pomocą jego sformułowań bronią ortodoksyjnej wiary i odrzucają herezję arianizmu. To credo jest podstawą wiary większości chrześcijan na całym świecie.

Trzecim starożytnym symbolem jest tak zwany Symbol atanazjański, który nazywany jest też czasem Quicumque („Ktokolwiek”) od swojego pierwszego słowa po łacinie. Wbrew obiegowej nazwie, nie zostało ono napisane przez św. Atanazego, ale powstało najprawdopodobniej w V lub VI wieku na terenie Galii lub Hiszpanii. Symbol ten w precyzyjny sposób wyraża doktrynę trynitarną oraz ortodoksyjną chrystologię.

Wyznanie wiary

Reformacja protestancka w XVI wieku zrodziła potrzebę spisania dokumentów, które określałyby jak nowopowstałe Kościoły protestanckie rozumieją najważniejsze prawdy wiary chrześcijańskiej — w szczególności zaś te, które były przedmiotem sporów w tym okresie. Jednym z najważniejszych takich dokumentów było luterańskie Wyznanie augsburskie z 1530 roku. Tradycja ewangelicko-reformowana również wydała szereg ważnych wyznań wiary, m. in. Francuskie (z La Rochelle) z 1559 r., Belgijskie (1561 r.), Drugą konfesję helwecką (1562 r.) oraz polską Konfesję sandomierską (1570 r.).

Ewangelicy reformowani w Szkocji pierwotnie przyjęli Konfesję szkocką (1560 r.), jednak potem zaadoptowali jako swoje wyznanie wiary, które powstało w wyniku zwołanego przez angielski parlament Zgromadzenia westminsterskiego (1643–1653 r.). Owo zgromadzenie pastorów i teologów otrzymało zadanie zreformowania Kościoła Anglii. Ostatecznie przygotowane przez nich wyznanie wiary i katechizmy nigdy nie zostały przyjęte przez Kościół anglikański, ale stały się wyznaniem wiary najpierw szkockich prezbiterian, a potem także prezbiterian w Ameryce oraz innych stronach świata.

Westminsterskie wyznanie wiary (1646 r.) jest systematycznym wykładem reformowanego pojmowania wiary chrześcijańskiej. Dziś jest jednym z najbardziej popularnych reformowanych (kalwińskich) wyznań wiary na świecie. W nieco zmienionej formie jest także przyjmowane przez kongregacjonalistów (jako Deklaracja z Savoy) oraz baptystów partykularnych (jako Drugie wyznanie londyńskie).

Katechizmy

Obok symboli oraz wyznań wiary trzecią grupę tekstów konfesyjnych stanowią katechizmy. Powstały one na potrzeby nauczania prawd wiary i są w szczególności skierowane do dwóch grup ludzi: katechumenów, czyli osób przygotowujących się do chrztu, oraz dzieci wierzących przygotowujących się do publicznego wyznania wiary (konfirmacji). Reformacyjne katechizmy były na ogół pisane w formie pytań i odpowiedzi. Miały za zadanie przedstawiać prawdy wiary chrześcijańskiej w sposób przystępny i łatwy do zapamiętania.

Nasz Kościół posługuje się dwoma katechizmami opracowanymi przez wspomniane wyżej Zgromadzenie westminsterskie: Mniejszym i Większym katechizmem westminsterskim. Mniejszy katechizm jest nieco krótszy i prostszy, przez co na ogół stanowi podstawę katechezy. Większy katechizm rozwija i uzupełnia treść mniejszego.

Po co nam wyznania wiary?

Chciałbym zakończyć ten tekst krótką refleksją nad praktyczną wartością wyznań wiary w życiu Kościoła. Jedną z ich funkcji jest zapewnienie jednorodności nauczania w poszczególnych parafiach. Dzięki temu, że mamy wspólne wyznanie wiary, uczęszczając do parafii prezbiteriańskiej w innym mieście można się spodziewać, że będzie nauczała — przynajmniej w najważniejszych kwestiach — tego samego, co nasz macierzysty zbór. Wyznanie wiary zapewnia także ciągłość nauczania. Dzięki temu, że nasi pastorzy są zobowiązani stosować się do niego, nauczanie w naszym Kościele nie zmienia się wraz ze zmianą pastora. Konfesja zapewnia kontynuację pewnej tradycji interpretacji Pisma Świętego, która jest zakorzeniona w konkretnych wydarzeniach historycznych. Nasze wyznanie wiary wywodzi się z XVII wieku i, chociaż były w nim dokonywane na przestrzeni wieków pewne poprawki, w swoim zasadniczym kształcie pozostaje takie same.

Wyznanie wiary jest więc praktycznym wyrazem tego, że Kościół interpretuje Pismo Święte nie jako zbiór autonomicznych jednostek, ale jako wspólnota. Konfesja wyraża ramy naszego wspólnego rozumienia Bożego objawienia. Jest wspólna zarówno dla kolejnych pokoleń chrześcijan, które przekazują sobie wiarę, ale też dla wierzących jednego wyznania we wszystkich zakątkach świata. Ponieważ wyznanie wiary należy do wspólnoty, nie może też zostać arbitralnie zmienione przez jednostkę. Do jego zmiany niezbędne jest przekonanie całego Kościoła.

Nasz Kościół oczekuje od wszystkich osób, które pełnią w nim urzędy (pastorów, starszych świeckich, diakonów), deklaracji zgody z treścią Westminsterskiego wyznania wiary oraz katechizmów. Oznacza to, że wszyscy występujący w imieniu Kościoła, zobowiązują się nauczać zgodnie z jego oficjalnym nauczaniem. Warto przy tym zaznaczyć, że drobne rozbieżności zdania z dość szczegółowym i obszernym Westminsterskim wyznaniem wiary niekoniecznie oznaczają, że kandydat nie może zostać pastorem. Podobnie jak wiele Kościołów prezbiteriańskich dopuszczamy możliwość zgłaszania przez kandydatów do ordynacji skrupułów i zastrzeżeń do treści standardów. Prezbiterium (zgromadzenie pastorów i starszych z jednego regionu) decyduje wtedy, czy są to zastrzeżenia na tyle drugorzędne, że mogą zostać zaakceptowane.

Warto też podkreślić, że zgoda z całym wyznaniem wiary nie jest konieczna, żeby dołączyć do naszego Kościoła. Wierzymy, że drzwi Kościoła powinny być otwarte równie szeroko, jak bramy nieba. Przyjmujemy zatem do naszych wspólnot wszystkich chrześcijan, którzy wyznają powszechną wiarę chrześcijańską wyrażoną w starożytnych symbolach i rozumieją Ewangelię. Od członków Kościoła oczekujemy natomiast szacunku do jego nauczania oraz chęci uczenia się i rozwijania w poznawaniu Pisma Świętego. Pod wyznaniem wiary podpisują się tylko te osoby, którym powierzona jest służba nauczania i które wypowiadają się oficjalnie w imieniu całego Kościoła.