Filip Sylwestrowicz
W ostatnich dziewięciu artykułach na tym blogu przyglądaliśmy się różnym charakterystycznym cechom prezbiterianizmu. Dziś przyszedł czas na podsumowanie tego cyklu. Zrobimy to w formie pytań i odpowiedzi, które dla przejrzystości podzieliłem na kilka kategorii tematycznych. Oczywiście poniższe pytania nie wyczerpują tematu, zawsze chętnie odpowiemy na pytania na temat naszego Kościoła. Możecie do nas napisać na maila (używając ikony na dole strony internetowej) lub poprzez wiadomość prywatną na Facebooku.
Kim są prezbiterianie?
Pyt. 1: Kim są prezbiterianie?
O.: Jesteśmy Kościołem chrześcijańskim. Prezbiterianizm jest jednym z wyznań chrześcijańskich wywodzących się z reformacji protestanckiej. Należymy do reformowanego (kalwińskiego) nurtu reformacji. Od innych Kościołów ewangelickich nurtu reformowanego różnimy się tym, że przyjmujemy jako nasze księgi konfesyjne Westminsterskie wyznanie wiary oraz Mały i Duży katechizm westminsterski i mamy trochę inny sposób zarządzania Kościołem.
Pyt. 2: Co to znaczy, że jesteście ewangelikami?
O.: Ewangelikami nazywa się w Polsce historyczne konfesje protestanckie. Podobnie jak luteranie, ewangelicy reformowani i metodyści odwołujemy się do dziedzictwa historycznego reformacji. Słowo „ewangelicy” wskazuje też na centralność Ewangelii. Chcemy być jako Kościół skupieni na głoszeniu Dobrej Nowiny o Jezusie Chrystusie.
Pyt. 3: Czemu Kościół prezbiteriański w Polsce?
O.: Takie pytanie może się nasuwać, biorąc pod uwagę, że prezbiterianizm jest kojarzony raczej ze Szkocją i Stanami Zjednoczonymi. Warto jednak zaznaczyć, że prezbiterianizm jest częścią nurtu reformowanego w chrześcijaństwie, a ten jest w Polsce obecny od XVI wieku. Parafie wchodzące obecnie w skład Kościoła Ewangelicko-Prezbiteriańskiego wywodzą się z różnych środowisk protestanckich. Połączyło nas przekonanie, że teologia reformowana jest zgodna z nauczaniem Pisma Świętego.
Nauczanie Kościoła Ewangelicko-Prezbiteriańskiego
Pyt. 4: Co jest podstawą nauki Kościoła Ewangelicko-Prezbiteriańskiego?
O.: Wierzymy, że Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu jest Słowem Bożym. Dlatego Pismo Święte jest dla nas najwyższym autorytetem w sprawach wiary i moralności. Wszelkie nauczanie Kościoła musi być wywodzone z Pisma Świętego oraz powinno być oceniane w świetle Biblii. Więcej na ten temat można przeczytać we wpisie o Pismie Świętym.
Pyt. 5: Skoro Pismo Święte jest dla was najwyższym autorytetem, to jaka jest rola wyznania wiary i katechizmów?
O.: Pismo Święte jest źródłem naszej doktryny, ale musi ono zostać właściwie zrozumiane i wyjaśnione. Tradycja Kościoła — w tym księgi konfesyjne — pełni rolę pomocniczą i pomaga nam zrozumieć Boże Słowo. Starożytne symbole wiary oraz Westminsterskie wyznanie wiary i katechizmy określają nauczanie naszego Kościoła. Ich nauczanie ma charakter normatywny, ale przyjmujemy je jako normę unormowaną (łac. norma normata), podczas gdy Pismo Święte jest normą normującą (łac. norma normans). Praktycznym przejawem normatywnego charakteru ksiąg konfesyjnych jest to, że pastorzy i starsi naszego Kościoła podpisują się pod tymi dokumentami i zobowiązują się nauczać zgodnie z nimi. Od świeckich członków nie wymagamy zgody z całym nauczaniem Kościoła, ale oczekujemy, że będą wyznawali wiarę chrześcijańską wyrażoną w starożytnych symbolach. Dokładniej to zagadnienie wyjaśniłem w artykule o wyznaniach wiary.
Pyt. 6: Czego Kościoły prezbiteriańskie nauczają na temat zbawienia?
O.: Wierzymy, że wszyscy ludzie są grzeszni i potrzebują zbawienia. Rodzimy się z grzechem pierworodnym i zepsutą naturą, która skłania nas do popełniania kolejnych grzechów. Zgodnie z Pismem Świętym nauczamy, że zbawienie jest dobrowolnym darem Bożej łaski. Człowiek w żaden sposób nie może zasłużyć na zbawienie, ale Jezus Chrystus złożył doskonałą ofiarę przebłagalną za nasze grzechy. Dlatego każdy może pojednać się z Bogiem i otrzymać przebaczenie przez wiarę w Ewangelię. Przyjęcie daru zbawienia prowadzi do przemiany naszego życia oraz dobrych uczynków, które nie są podstawą naszego pojednania z Bogiem, ale zawsze mu towarzyszą jako owoce działania Bożej łaski w naszym życiu. Więcej o zbawieniu można przeczytać w drugim wpisie z tej serii.
Pyt. 7: Czy prezbiterianie wierzą w predestynację? Czy to prawda, że kalwini ciężko pracują, żeby potwierdzić, iż są wybrani?
O.: Pismo Święte naucza, że Pan Bóg wybrał swój lud, który postanowił zbawić (Pwt 4:37, 7:6–8, Rz 8:28–30, 9:6–13, 1 Kor 1:27–29, Ef 1:4). Celem nauki o predestynacji jest pokazanie nam, że zbawienie jest całkowicie darem łaski, do którego człowiek nic nie wnosi od siebie. Doktryna ta odpowiada też na pytanie, czemu niektórzy ludzie odpowiadają na Ewangelię z wiarą, a inni słysząc zwiastowanie Dobrej Nowiny, odrzucają ją. Jednak Biblia ukazuje także ludzi jako dokonujących autentycznych wyborów, które mają realne konsekwencje. Dlatego nikt nie powinien obarczać Boga winą za swoją niewiarę lub wątpić, że jest wybrany. Jeżeli przez wiarę polegamy na Chrystusie, możemy mieć przekonanie, że należymy do Bożego wybranego ludu. Pogląd, że kalwini ciężką pracą oraz swoim statusem materialnym starają się potwierdzić swoje wybranie jest mitem, który ma źródło w teorii socjologa Maxa Webera. Nasz Kościół nie naucza, że powodzenie materialne jest jakkolwiek powiązane ze zbawieniem1.
Pyt. 8: Czego prezbiterianie uczą o sakramentach?
O.: Kościół Ewangelicko-Prezbiteriański naucza, że Pan Jezus ustanowił dwa sakramenty: chrzest święty oraz Wieczerzę Pańską. Sakramenty są widzialnymi znakami oraz rękojmiami obietnic Ewangelii. Poprzez zewnętrzne elementy (obmycie wodą, chleb i wino) Bóg namacalnie potwierdza, że wszyscy wierzący w Chrystusa są obmyci z grzechów oraz mają udział w Chrystusie oraz wszystkich dobrodziejstwach płynących z relacji z nim.
Prezbiterianie wierzą, że istnieje realny związek pomiędzy sakramentalnym znakiem a duchową łaską, którą on znaczy. Dlatego chrzest nie jest tylko publicznym wyznaniem wiary, a Wieczerza Pańska nie jest tylko wspominaniem dzieła Pana Jezusa na krzyżu. Jednak znak i to, co on oznacza, nie są też tożsame. Dlatego nie wszyscy ochrzczeni są automatycznie narodzeni na nowo oraz nie wszyscy przyjmujący chleb i wino automatycznie karmią się ciałem i krwią Chrystusa. Wszyscy, wszakże, którzy przyjmują sakramenty z wiarą, realnie i rzeczywiście przyjmują Chrystusa oraz duchowo karmią się jego ciałem i krwią. Więcej o sakramentach można przeczytać w poświęconym im wpisie na naszym blogu.
Pyt. 9: Czemu chrzcicie niemowlęta?
O.: Obietnica Ewangelii jest dana wszystkim ludziom bez względu na wiek. Bóg przez całą historię zbawienia zawiera przymierze z wierzącymi oraz ich dziećmi (Rdz 17:7n, Dz 2:39). Dlatego znak obrzezania otrzymał nie tylko wierzący Abraham, ale także jego syn Izaak, kiedy miał zaledwie osiem dni. Również w nowym przymierzu dzieci są zachęcane do przychodzenia do Jezusa (Mk 10:14). Pierwsi chrześcijanie chrzcili nie tylko dorosłych, ale całe domostwa (Dz 10:47, 16:15, 16:33, 18:8, 1 Kor 1:15). Udzielamy zatem chrztu małym dzieciom wierzących rodziców, żeby włączyć je do Kościoła widzialnego oraz dać im widzialne potwierdzenie Bożej obietnicy. Nie chrzcimy jednak dzieci, których żadne z rodziców nie jest wierzące. Chrzest nie zapewnia też „automatycznie” zbawienia. Jest znakiem oraz pieczęcią obietnicy, która musi zostać przyjęta przez wiarę.
Pyt. 10: Czy jeżeli zostałem ochrzczony w innym Kościele, to muszę się ponownie ochrzcić, żeby przyłączyć się do Kościoła Ewangelicko-Prezbiteriańskiego?
O.: Nie! Chrzest jest znakiem od Pana Boga, który nie należy do żadnego konkretnego wyznania. Dlatego uznajemy chrzest wszystkich wyznań chrześcijańskich (katolicki, protestancki, prawosławny), pod warunkiem, że (i) została zastosowana trynitarna formuła oraz (ii) chrzest odbył się z użyciem wody w dowolnym rycie (przez zanurzenie, polanie, pokropienie). Ponieważ chrzest jest znakiem nowego narodzenia, które ma miejsce raz, nie powinien być powtarzany.
Pyt. 11: Czy mogę przystąpić u was do komunii?
O.: Stół Pański nie jest stołem jednego wyznania, ale jest stołem Jezusa Chrystusa, do którego zaproszeni są wszyscy uczniowie Jezusa. Naszą praktyką jest zapraszanie do komunii wszystkich uczniów Chrystusa, którzy wyznają wiarę chrześcijańską wyrażoną w Symbolu apostolskim, zostali ochrzczeni i pozostają członkami chrześcijańskiego Kościoła. Ze względu na niebezpieczeństwo niegodnego spożywania komunii wzywamy jednak do badania swojego serca (1 Kor 11:27–32). Godnie przystępuje do Wieczerzy Pańskiej ten, kto zdaje sobie sprawę ze swojego grzechu i z wiarą pokłada nadzieję na zbawienie w Jezusie Chrystusie.
Pyt. 12: Czy są po polsku materiały, z których mogę się dowiedzieć więcej o nauczaniu Kościoła Ewangelicko-Prezbiteriańskiego?
O.: Głównym źródłem wiedzy o nauczaniu naszego Kościoła są Standardy westminsterskie (Westminsterskie wyznanie wiary oraz Mały i Duży katechizm westminsterski), które mamy nadzieję niebawem wydać po polsku2. Poza tym polecamy publikacje związanego z parafią w Krakowie Wydawnictwa MW. Niebawem powinna się też ukazać książka Kena Goldena pt. Prezbitopia, która jest zwięzłym wprowadzeniem do wiary i praktyki prezbiterianizmu. Po polsku są też dostępne dokumenty konfesyjne innych wyznań reformowanych (Katechizm heidelberski, Konfesja sandomierska) oraz różne książki pisane z szeroko rozumianej perspektywy reformowanej (np. Przewodnik po teologii J. I. Packera).
Jak wygląda nabożeństwo prezbiteriańskie?
Pyt. 13: Niektóre Kościoły protestanckie cechuje spontaniczna, żywa forma nabożeństwa. Nabożeństwo prezbiteriańskie wydaje się poważne i formalne. Czemu tak jest?
O.: Nawet Kościoły, które odżegnują się od formalnej liturgii, mają zwykle jakiś porządek nabożeństwa. Tradycyjna liturgia jest porządkiem nabożeństwa, którego zadaniem jest przekazywanie zgromadzonym prawd Ewangelii. Liturgiczne nabożeństwo ma formę dialogu między celebransem (prowadzącym) a zgromadzeniem. Poszczególne elementy tego nabożeństwa tworzą narracyjną strukturę: wezwania > przebaczenia > słuchania > społeczności > rozesłania. Wzorce takiego nabożeństwa można znaleźć w Biblii oraz historii Kościoła. Więcej o tym napisałem w innym wpisie w tej serii.
Nasze nabożeństwo może rzeczywiście wydać się poważne. Zależy nam na tym, żeby w centrum nabożeństwa zawsze było Słowo Boże, dlatego forma naszego nabożeństwa sprzyja rozmyślaniu i medytacji nad tym, co mówi do nas Bóg. Staramy się także, żeby forma naszego nabożeństwa odzwierciedlała zarówno wskazania, które odnajdujemy w Słowie Bożym, jak i mądrość poprzednich pokoleń chrześcijan przechowaną w formie tradycji liturgicznej Kościoła. Historia liturgii chrześcijańskiej jest skarbem, z którego chcemy czerpać.
Pyt. 14: Jak zwykle przebiega nabożeństwo prezbiteriańskie?
O.: Naszemu nabożeństwu zwykle przewodniczy starszy świecki lub pastor. Liturgia zaczyna się wezwaniem do uwielbienia, po którym następują kolejne elementy nabożeństwa: spowiedź powszechna i zwiastowanie przebaczenia grzechów, wyznanie wiary, czytanie Bożego Słowa, kazanie, modlitwa i rozesłanie z błogosławieństwem. Pomiędzy kolejnymi elementami nabożeństwa śpiewamy Psalmy oraz pieśni. Na ogół na miejscu dostępne są wydrukowane programy nabożeństwa, tak żeby goście mogli bez problemu śledzić wszystko, co się dzieje.
Pyt. 15: Czy każdy może przyjść na nabożeństwo?
O.: Tak, wszyscy są mile widziani! Nie trzeba się w żaden sposób zapowiadać. Nie ma też żadnych szczególnych zwyczajów dotyczących ubioru.
Organizacja Kościoła prezbiteriańskiego
Pyt. 16: Jak jest zarządzany Kościół prezbiteriański?
O.: Nazwa „prezbiterianizm” bierze się od tego, że Kościołem zarządzają prezbiterzy (starsi). Parafia jest zarządzana przez Radę Parafialną, w której skład wchodzą starsi zarządzający wybierani przez członków zboru oraz pastor lub pastorzy. Część decyzji (np. zatwierdzanie budżetu, wybór starszych) jest podejmowanych przez Zgromadzenie Członkowskie. Poza tym do niektórych zadań (np. zarządzania finansami Kościoła) powoływane są komitety złożone z członków Kościoła, które odpowiadają przed Radą Parafialną. Cały Kościół Ewangelicko-Prezbiteriański jest zarządzany przez Prezbiterium, które składa się ze wszystkich pastorów oraz świeckich starszych delegowanych przez parafie.
Pyt. 17: Jakie urzędy kościelne są przyjmowane przez Kościół Ewangelicko-Prezbiteriański?
O.: W naszym Kościele mamy trzy ordynowane urzędy: pastora (księdza), który zwiastuje Słowo Boże oraz sprawuje sakramenty, starszych zarządzających (świeckich), którzy zarządzają Kościołem oraz diakonów, którzy oddelegowani są do służby miłosierdzia oraz niesienia materialnej pomocy.
Pyt. 18: Z czego utrzymuje się Kościół prezbiteriański?
O.: Działalność Kościoła finansowana jest z dobrowolnych ofiar jego członków.
- Mogę przy okazji polecić wartościowy tekst na temat protestantyzmu, kapitalizmu i Webera, który na łamach portalu NDJ opublikowała Anna Pazio: pierwsza część, druga część.
- Od czasu publikacji tego wpisu Standardy westminsterskie zdążyły się już ukazać nakładem Wydawnictwa MW.
